Ο Νταλάρας μιλάει για τον Γιώργο που κρύβει μέσα του

ΣΗΜΑ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΩΝ

Γιώργος Νταλάρας:

Όταν ήμουνα μικρό παιδί 18 χρονών έκανα παρέα με τον Λοΐζο, με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, με τον Λουκιανό Κηλαηδόνη, με τον Κουγιουμτζή, με τον Καλδάρα, με τον Μάνο Ελευθερίου, με τον Μίκη Θεοδωράκη. Με ανθρώπους που σαφώς μου δημιουργούσαν ένα πλαίσιο και ένα πεδίο να πατήσω να πάω κάπου αλλού.
Από αυτούς πήρα τα πρώτα βιβλία. Διότι εγώ δεν είχα στον ήλιο μοίρα. Ήμουνα παιδί που δουλεύω από 7 χρονών.

Μουσική

Τραγούδι: “Παραπονεμένα λόγια” – Γιώργος Νταλάρας

Δεν είναι εύκολο να καταλάβεις ποιος είσαι, δεν φτάνουν τα 18 ή τα 25 ή τα 38 χρόνια. Χρειάζεσαι ηρεμία και κυρίως γνώση. Η γνώση όμως δεν κατακτιέται, Σταύρο, όπως ξέρεις πολύ καλά εύκολα. Πρέπει να είσαι καλός μάστορας, πρέπει να είσαι καλός άνθρωπος, πρέπει να καταλάβεις τις αξίες και πρέπει να καταλάβεις και που ζεις. Αν δεν καταλάβεις τι ακριβώς είσαι δεν μπορείς να ζεις σε απεριόριστο χρόνο μόνο με τα ορμέμφυτα. Από την εκδίκηση έχει καταληστευτεί ο κόσμος και έχει αφανιστεί ο κόσμος, από εκδίκηση. Άρα είναι ένα ένστικτο των ανθρώπων το οποίο δεν ξέρω αν το έχουν τα ζώα, τα θηρία δηλαδή τα άγρια θηρία. Δεν ξέρω αν έχουν εκδίκηση μέσα τους. Ο άνθρωπος όμως έχει σίγουρα και αυτό έχει καταγραφεί.

Απόσπασμα από συναυλία που προβλήθηκε στην εκπομπή «Το κουτί της Πανδώρας»

Οι αδύναμοι, υπογεγραμμένο, οι αδύναμοι υποκύπτουν και υποχωρούν, λέει… Από κάτω λέει, ακούστε. Οι δυνατοί αντιδρούν και αντιστέκονται.

Δεν ξέρω αν είμαι ρομπότ καθόλου, άνθρωπος είμαι. Ρομπότ δεν αισθάνθηκα ποτέ. Φαντάζομαι ότι είναι αυτές οι θεωρίες, συνωμοσίας.

Αλλά δεν μπορώ να ταυτίσω τον εαυτό μου ούτε σε μια κίνηση ρομποτική, ποτέ δεν υπήρξα ρομπότ.

Το κακό με εμάς είναι ότι αναπτύσσεται γύρω από εμάς λόγω της δουλειάς μας και όχι μόνο των τραγουδιστών, των ηθοποιών, των πολιτικών, των δημοσιογράφων, των αθλητών, δημιουργείται πίσω από αυτή τη διαδικασία μια μυθολογία.

Εμένα η μυθολογία με ενοχλεί σε όλα ακόμα και στις μεγάλες ιδέες και έννοιες. Όπως τις θρησκευτικές, όπως τις ουτοπικές, πολιτικές θέσεις.

Μουσική
Τραγούδι: “Ξημερώνει” – Γιώργος Νταλάρας

Είναι δύσκολο να κατακτήσεις την αγάπη γιατί παρότι έχει μια ηλικία 2.000 χρόνια και παραπάνω, η απόδειξή της δυσκολεύεται.

Υπάρχει σαν θεωρία αλλά στην πράξη δεν την πετυχαίνουμε. Δεν είναι σαν το δέντρο που μένει ακίνητο. Μετακινείται ανάλογα με τις συμπεριφορές των ανθρώπων και με τα συμφέροντά τους.

Ο τρόμος και ο φόβος μέσα μας για το άγνωστο και για το αύριο παραμένει ένα επικίνδυνο κομμάτι, μια παγίδα που μας παγιδεύει και δεν ελευθερωνόμαστε. Έχω λειτουργήσει θυμωμένος. Αργώ να καταλάβω, άργησα να καταλάβω. Τώρα πια σε αυτή την ωριμότητα ναι ξέρω ότι μερικά πράγματα θα τα έκανα αλλιώς.

Μουσική
Τραγούδι: “Μικρή πατρίδα” – Γιώργος Νταλάρας

Ναι, πιστεύω ότι η υπάρχει, η θεά τύχη υπάρχει γιατί ήταν και μια από τις σπουδαιότερες των προγόνων μας.

Να πω κάτι στην περίπτωσή μου που δεν ξέρω αν θα ακουστεί καλό. Όχι. Ήταν μονόδρομος αυτό. Δεν μπορούσα να κάνω κάτι άλλο. Νομίζω ότι ναι, αν ήμουν καλά στην υγεία μου και προχωρούσα μέχρι την εφηβεία θα μπορούσα να γίνω αθλητής.

Είμαι τυχερός που έζησα μια ζωή με ηρεμία, χωρίς πόλεμο, είμαι τυχερός για αυτό. Δεν είμαι χαρούμενος και τυχερός που ζω σε μια χώρα που έχει τέτοιο παρελθόν και καθόλου φωτεινό παρόν. Δεν μου αρέσει αυτό.

Δεν είμαι αρχαιολάγνος αλλά έχω μια ζυγαριά που μπορώ να ζυγίσω τα καλά και τα κακά και τα σημαντικά με τα ασήμαντα.

Μουσική
Τραγούδι: “Χαροκόπου” – Γιώργος Νταλάρας

Σταύρος Θεοδωράκης: Μικρός στην Κοκκινιά είχες το άγχος να γίνεις ένας καλός τραγουδιστής;
Γιώργος Νταλάρας: Ναι.
Σ.Θ.: Ή ταυτόχρονα και ένας πλούσιος άνθρωπος; Να μπορείς ρε παιδί μου να κάνεις αυτό που γουστάρεις.
Γ. Ν.: Ούτε το χα φανταστεί. Όχι, ποτέ. Ποτέ. Όλα τα άλλα ήρθαν τυχαία.
Σ.Θ.: Δεν το κυνήγησες το χρήμα;
Γ. Ν.: Ποτέ, ποτέ.
Σ.Θ.: Ενώ την επιτυχία την κυνήγησες.
Γ. Ν.: Κυνήγησα τη μουσική, όχι την επιτυχία. Τη μουσική κυνήγησα. Έπαιζα σαν τρελός κάθε βράδυ για να φύγουν τα χέρια μου, να μάθω τις αρμονίες, να μάθω όσο μπορούσα πιο κοντά στη μουσική. Για αυτό είπα όταν με ρωτάνε τι δουλειά κάνεις λέω μουσικός. Αυτή είναι η δουλειά μου.

Μουσική
Ακούγεται το ορχηστρικό από το τραγούδι «Χαροκόπου»

Όχι, δεν είμαι μεγάλος κιθαρίστας. Μπροστά σε αυτούς που ακούμε τα τέρατα, όχι. Τους θαυμάζω όμως τόσο πολύ και προσπαθώ πού και πού να βγάλω καμιά φράση τους και όταν τη βγάλω είμαι ευτυχισμένος.

Τραγούδι: “Χαροκόπου” – Γιώργος Νταλάρας

Με ενδιέφερε αυτό που κρύβει από πίσω το τραγούδι. Το τραγούδι δεν είναι διασκέδαση, μόνο. Το τραγούδι είναι ψυχαγωγία. Το τραγούδι δεν είναι εκτόνωση μόνο.

Σταύρο μου, δεν ξέρω γιατί με βάζεις κάτω να σου λέω πράγματα πολύ δύσκολα. Πάρα πολύ δύσκολα. Αυτές είναι επώδυνες έννοιες. Φτώχεια, πλούτος. Αγάπη, μίσος. Είναι σαν να λες όλα ή τίποτα. Υπάρχω, δεν υπάρχω. Θάρρος, δειλία. Πολύ παράξενα πράγματα. Άλυτα.

Αν είσαι φτωχός και αισθάνεσαι ελεύθερος δεν ζητάς άδεια από κανέναν για να είσαι ελεύθερος, μπορείς να είσαι ελεύθερος και φτωχός.

Και έχω δει ευτυχισμένους ανθρώπους σε όλο το φάσμα της φτώχειας και του πλούτου. Ο δυστυχισμένος άνθρωπος ενώ όλα τα αγαθά είναι δίπλα του, κοντά του, μπορεί να κάνει έτσι να τα βρει, να τα δει, ούτε τα βλέπει, ούτε τα ακούει. Ίσως γιατί δεν ξέρει πως μπορεί στην κυριολεξία να απαλλαγεί από το δικό του πρόβλημα που είναι αυτό το πρόβλημα της κατανόησης του εαυτού του.

Συχνά ο εγωισμός των ανθρώπων είναι και η αδυναμία του να καταστείλει αυτό το αίσθημα, το ενδόμυχο αίσθημα, υπεροχής, αυθεντίας, μοναδικότητας, σιγουριάς και μεγαλείου που κρύβει μέσα του.

Πώς θα αντιμετωπίσεις τον άλλον όταν η σοφία των άλλων είναι ανύπαρκτη για εσένα; Δεν ξέρω εγώ αν είμαι ο κατάλληλος άνθρωπος να τα λύσω όλα αυτά. Δεν τα έχουν λύσει τόσα χρόνια οι σπουδαίοι γνώστες και μύστες.

Εγώ έχω υπάρξει φτωχός τα μισά μου χρόνια και τα μισά μου χρόνια πλούσιος; Ναι, αφού μπορώ και έχω σπίτι και έχω και ένα δεύτερο σπίτι εξοχικό και έχω και αυτοκίνητα και μπορώ να μεγαλώσω τα παιδιά μου και τα εγγόνια μου ναι, θεωρούμαι πλούσιος.

Και καμιά φορά παραξενεύομαι όταν λένε ο Γιώργος είναι ενοχικός.
Ναι, Σταύρο, ο Γιώργος είναι ενοχικός. Γιατί θεωρώ ότι οι ενοχές επειδή έζησα και τις δυο ζωές είναι φιλότιμο το οποίο είναι άκρως ελληνικό, είναι ελληνικό προτέρημα. Δεν μπορείς να περνάς να βλέπεις δίπλα σου το χώρο να καταλύεται, να κατατρομάζεται ο κόσμος και εσύ να είσαι χαρούμενος και αδιάφορος.

Μουσική
Τραγούδι: “Χαροκόπου” – Γιώργος Νταλάρας

Δεν μπορώ να λύσω όμως το πρόβλημα της φτώχειας και του πλούτου γιατί οι συνθήκες που ζούμε είναι καθορισμένες. Μπορείς να κάνεις κάποια πράγματα αλλά εγώ δεν είμαι ο Ιησούς. Αλλά δεν είμαι και ο Βαραββάς, δεν λήστεψα κανέναν, δεν σκότωσα κανέναν, δεν πούλησα ναρκωτικά. Έχω όμως οικογένεια. Θέλω να κάνω, να συνεχίσω την παράδοση. Έγινα παππούς. Και ως παππούς έκανα το χρέος μου έφτασα εκεί που πρέπει.

Μακάρι να ζούσα μια άλλη εποχή, το 1500 στη μεταρρύθμιση δεν ξέρω ή ξέρω εγώ κάπου αλλού στην εποχή των Ρωμαίων, μακάρι να ζούσα θα έπαιρνα κάποια θέση.

Μουσική
Τραγούδι: “Η μάγισσα της Αραπιάς” – Γιώργος Νταλάρας & Βασίλης Τσιτσάνης

Τι θα μπορούσε να κάνει η ελληνική τηλεόραση που δεν το κάνει; Πολλά.
Το χρήμα διαβρώνει. Καταστρέφει τις καλές ιδέες και μετά ο ιδιοκτήτης ο οποίος δεν έχει καμία σχέση ούτε με την κοινωνία, δεν έχει σχέση με τις τέχνες, υπάρχουν και τέτοιοι, τι κάνει; Ψάχνει να βρει τον πιο μάγκα που θα μαζέψει πιο πολλές μέλισσες. Και αποδεικνύεται ότι ο μάγκας αυτός είναι τρύπιος.

Και στη μουσική γίνεται αυτό. Όπου υπάρχει μουσική, θυμάσαι ο Τσιτσάνης, εσύ είσαι μικρός δεν τον θυμάσαι τον Τσιτσάνη, αλλά που έπαιζε ο Τσιτσάνης; Έφτιαχνε τα τραγούδια του στο σπίτι και πήγαινε με τη Μαρίκα και με τους συνεργάτες τους και τη Βαγγελιώ τη Μαργαρώνη και έπαιζε σε 15, 20 ανθρώπους, 30, 50. Και προβάριζε τα τραγούδια του.

Απόσπασμα από την εκπομπή της Σοφίας Μιχαλίτση στο Β’ Πρόγραμμα: “Πρόβες και ηχογραφήσεις που δεν έγιναν ποτέ δίσκοι” (1985)
“Μια άλλη μου μεγάλη συγκίνηση όταν μπήκα πια στη δουλειά, ήταν όταν άρχισα να έρχομαι σε επαφή με μεγάλους πρωτοπόρους, τους μεγάλους δασκάλους του λαϊκού τραγουδιού και βέβαια η μεγαλύτερή μου συγκίνηση ήταν όταν γνωρίστηκα με τον Τσιτσάνη και σιγά σιγά όταν μπήκα στη δουλειά και αναγνωρίστηκα κι εγώ, αρχίσαμε να συνεργαζόμαστε.”

Μουσική
Τραγούδι: “Η μάγισσα της Αραπιάς” – Γιώργος Νταλάρας & Βασίλης Τσιτσάνης

Όταν αυτά τα τραγούδια σιγά-σιγά άρχισαν να μεγαλώνουν και μαζευόταν κόσμος, εκατοντάδες κόσμος και στις μέρες μας έγινε πια ολυμπιακά στάδια, τι μπορεί να πει κανείς; Είχε αλλάξει το παιχνίδι, είχε μπει το σύστημα το μεγάλο μέσα το οποίο παρήγαγε βεντέτες, βεντετίτσες, καλές ή κακές, σωστές ή λάθος για να παράγει χρήμα. Και εμείς τα νέα παιδιά έπρεπε να γίνουμε μέρος αυτού του συστήματος και παίξαμε αυτό το ρόλο κάποια στιγμή.

Μουσική
Τραγούδι: “Στρώσε μου να κοιμηθώ” – Γιώργος Νταλάρας & Βασίλης Τσιτσάνης

Ακούγεται η ζωντανή ηχογράφηση του 1979 με μουσική γέφυρα από το αφιέρωμα στον Βασίλη Τσιτσάνη «Ό,τι κι αν πω δεν σε ξεχνώ…» 2001-2004

Μήπως όλα αυτά τα χρόνια που δουλεύαμε κάποιες στιγμές στα μεγάλα νυχτερινά κέντρα δεν ξέραμε ότι υπάρχει παραοικονομία;

Πήγα σε έναν άνθρωπο ο οποίος μου έχει φερθεί και πολύ καλά και του λέω θέλω να κάνω δήλωση στην Εφορία. Θα μας κάψεις. Και περάσανε χρόνια σιγά-σιγά.

Όταν ο κόσμος λοιπόν συνειδητοποιήσει ότι υπάρχει και αυτός ο δρόμος της συνέπειας, του ήθους, δεν ξέρω πώς να το πω, υπάρχει όμως και αυτός ο τρόπος. Θέλει πολύ δουλειά αλλά δεν μπορούμε να τα εκμηδενίσουμε όλα ούτε να τα οριζοντοποιήσουμε όλα.

Μουσική
Τραγούδι: “Τα βεγγαλικά σου μάτια” – Γιώργος Νταλάρας

Αν το τραγούδι είναι πραγματικά σημαντικό και αγγίζει, με αγγίζει σαν άνθρωπο μπορώ να ασχοληθώ πολύ μαζί του.

Συνεχίζεται το τραγούδι «Τα βεγγαλικά σου μάτια – Γιώργος Νταλάρας»

Το τραγούδι είναι μια συλλογική υπόθεση. Δεν είναι υπόθεση ενός τραγουδιστή. Στην Ελλάδα ευτυχώς δεν έχουμε αυτό που υπάρχει στο εξωτερικό, αναγνωρίζεται και ο στιχουργός και ο συνθέτης. Αλλά κερδίζει τις εντυπώσεις ο τραγουδιστής. Αυτό είναι μια μικρή αδικία.

Λένε το τραγούδι του Νταλάρα ενώ το έχει γράψει άλλος, το έχει γράψει ο Θεοδωράκης ή ο Λοΐζος, ο Κουγιουμτζής ή ο Άκης Πάνου ή οποιοσδήποτε άλλος. Το τραγούδι όμως το ευτυχισμένο θέλει τρεις ανθρώπους. Θέλει το λόγο, τη σύνθεση και την ερμηνεία.

Δεν θα είναι το ίδιο αν τα τραγούδια που τραγούδησε ο Μπιθικώτσης του Βασίλη Τσιτσάνη τα έλεγε ο ίδιος ο Τσιτσάνης, δεν θα ήταν τα ίδια τραγούδια. Ούτε επίσης αν τα τραγούδια του Ξαρχάκου δεν τα έλεγε η Μοσχολιού θα ήταν τα ίδια.

Το ταλέντο μόνο του είναι ένα κομμάτι, ένα ποσοστό της ιστορίας. Το άλλο είναι η δουλειά. Πραγματικά χρειάζεται πολύ δουλειά, χρειάζεται μελέτη, χρειάζεται πείραμα, χρειάζεται άσκηση και χρειάζεται και κάτι ακόμα.

Χρειάζεσαι μια κατανόηση και μια συγκατάβαση για το περιβάλλοντα χώρο και πρέπει να αποφεύγεις το μέτριο, το ρηχό και το ασήμαντο. Έτσι προχωράς.

Μουσική
Τραγούδι: Ακούγεται η εισαγωγή από το «Βρέχει στην φτωχογειτονιά»

Και εγώ έμοιαζα με τον Μπιθικώτση. Και ο Πάριος έμοιαζε με τον Πουλόπουλο. Και η Χαρούλα έμοιαζε με τη Μοσχολιού. Αυτό δεν είναι κακό. Αυτή η επιρροή είναι ανθρώπινη, πρέπει να γίνονται αυτά. Αλλιώς πως θα προχωρήσουμε;

Τραγούδι: “Βρέχει στην φτωχογειτονιά” – Γιώργος Νταλάρας

Ήθελα να έχω την ανθρώπινη ζεστασιά της φωνής του Καζαντζίδη και της Χαρούλας. Αυτοί είναι οι δύο άνθρωποι που ξεχωρίζω. Ο Καζαντζίδης είναι ένα φοβερό φαινόμενο.

Τραγούδι: “Βρέχει στην φτωχογειτονιά” – Γιώργος Νταλάρας

Ο Καζαντζίδης κατάφερε με τον τρόπο της ερμηνείας του και ίσως και με τα τραγούδια που τραγούδησε να φτιάξει ένα είδος λαϊκού τραγουδιού που το έχει μόνος του. Μόνος το εφηύρε αυτό το τραγούδι. Εγώ δεν είμαι υπέρ του συνόλου των τραγουδιών του Καζαντζίδη. Δεν μου αρέσουν όλα τα τραγούδια. Αλλά αυτό δεν έχει καμία σημασία, είναι υποκειμενικό. Η φωνή του Καζαντζίδη είναι απίστευτη.

Αν μου έλεγες να διαλέξω ποιους τραγουδιστές από τα πιο σύγχρονα που αφορά τη δική μου ζωή, θα έλεγα τον Καζαντζίδη και τον Μπιθικώτση αλλά για διαφορετικούς λόγους. Ο ένας είναι ένας τραγουδιστής του λαού και ο άλλος είναι ένας τραγουδιστής της ιστορίας του τόπου.

Τι τους διαφοροποιεί; Η φωνή; Ναι. Ο ένας είναι πιο μπάσος, πιο καθαρός, ο άλλος είναι πιο ξηρός και πιο ψηλές νότες.

Ο Μπιθικώτσης είναι ένα αρχείο της συλλογικής μνήμης ενός λαού που αγωνίζεται. Ενώ ο Καζαντζίδης περιγράφει το χώρο και την καταπίεση, το στρίμωγμα του λαού και τη μαύρη του ζωή.

Μουσική
Τραγούδι: “Παράπονο” – Γιώργος Νταλάρας & Μαρινέλλα με μουσική γέφυρα από το «Παράπονο» με τον Στέλιο Καζαντζίδη

Με τον Πάριο έχουμε πολύ καλή σχέση. Και τώρα με την ευκαιρία που τον αναφέρω, ο Πάριος είναι σπουδαίος τραγουδιστής, μεγάλος τραγουδιστής.

Ο Πάριος ως τραγουδιστής, ως φωνή είναι σπουδαιότερος από πάρα πολλούς ξένους τραγουδιστές που κάνουν καριέρες με εκατομμύρια δίσκους. Ο Πάριος έχει τη δική του οπτική ότι το τραγούδι δεν μπορεί να είναι κοινωνικό. Δεν τον ενδιαφέρει το κοινωνικό τραγούδι, εμένα με ενδιέφερε το τραγούδι να έχει μέσα και την καθημερινή μας ζωή, να τα έχει όλα. Όχι μόνο τον έρωτα ή την αγάπη ή το χωρισμό.

Με τη Χαρούλα οι σχέσεις μας είναι πολύ στενές όπως ξέρεις, ολόκληρη ζωή έχουμε περάσει μαζί. Είμαι και κουμπάρος της γιατί την πάντρεψα με τον Αχιλλέα, με το Λοΐζο το Μάνο και είμαστε ακόμα, καμιά φορά δεν βλεπόμαστε όπως παλιά, αλλά είμαστε αδέρφια.

Moυσική
Τραγούδι: “Αχ χελιδόνι μου” – Χάρις Αλεξίου με μουσική γέφυρα από την εκτέλεση του Γιώργου Νταλάρα

Ένα πράγμα που έχω πληρώσει πολύ, είναι ότι η φήμη που απέκτησα λόγω αυτής της 50χρονης πορείας ήταν πιο μεγάλη από αυτό που άντεχε ο Γιώργος που με κουβαλάει. Και έτσι ο κόσμος έχασε πολύ από την εικόνα του Γιώργου και κράτησε την εικόνα του Νταλάρα.

Εγώ δεν αισθάνομαι σαν πρωταγωνιστής. Δεν αισθάνθηκα ποτέ τίποτα από αυτά. Καμιά φορά μου λένε «γεια σου ρε Γιωργάρα» ή διάφορα πράγματα που τα λένε σε όλους και νομίζω ότι γελοιοποιούν την παρουσία μας με αυτό τον τρόπο. Αλλά όταν λέμε ο τάδε είναι Θεός λέω για παράδειγμα φαντάσου τι ιδέα έχουμε για το Θεό. Καταλαβαίνεις τι λέω;

Η φήμη είναι καταστροφικό πράγμα. Άλλο το να είσαι γνωστός μέσα από τη δουλειά σου, άλλο το να είσαι περίφημος με την έννοια αυτή την κλασική που ξέρουμε και άλλο το να γίνεσαι celebrity.

Εγώ είμαι τελείως κλειστός και αντικοινωνικός άνθρωπος στα όρια της αντικοινωνικότητας, πολύ μοναχικός και δεν με ενδιαφέρει καθόλου μα καθόλου η κοσμικότητα. Και ότι έκανα μέχρι τώρα κάποιες φορές, κάποιες φωτογραφίες το έκανα με το πολύ ζόρι.

Μουσική
Τραγούδι: απόσπασμα από το αρχείο «Πικρός καημός»

Δεν το άλλαξα εγώ το επώνυμο, το είχε αλλάξει ο πατέρας μου από μόνος του. Πολλές φορές οι άνθρωποι τον έλεγαν Λουκά Νταλάρα, έτσι τον φωνάζανε. Έχω αφίσες από το 1958. Και το ίδιο όταν ήρθε πια το 1968 που έβγαλα το πρώτο δισκάκι.. Νταράλας. Και ο Χρήστος ο αδερφός μου Νταράλας.

Έπρεπε να πάω στην τράπεζα να πάρω 150 δραχμές και δεν μου τις δίνανε γιατί έγραφε Νταράλας η ταυτότητα και ο κύριος Μάτσας είχε γράψει Νταλ.Και μου είπε δεν είναι πρόβλημα μου λέει Γιώργο μου. Μου έδωσε τις 150 δραχμές εκείνος και μου λέει θα κάνουμε σε 15 μέρες μια δημοσίευση σε μια εφημερίδα και το ρ θα γίνει λάμδα.

Απόσπασμα από την εκπομπή της Σοφίας Μιχαλίτση στο Β’ Πρόγραμμα “Πρόβες και ηχογραφήσεις που δεν έγιναν ποτέ δίσκοι” (1985)
Ακούγεται το τραγούδι: “Πικρός καημός” – Γιώργος Νταλάρας σε ηλικία 15 ετών, μαζί με τον πατέρα του Λουκά Νταράλα.

“Ακούμε τον πατέρα μου το Λουκά Νταράλα να παίζει μπουζούκι και εμένα μικρό παιδί 14-15 χρονών, γύρω στο 1965 να παίζουμε ένα δικό του τραγούδι, Πικρός καημός, αν θυμάμαι καλά λεγόταν. Το βρήκα αυτό το τραγούδι μέσα σε μια ταινία ταλαιπωρημένη, χιλιοπαιγμένη και είναι φυσικό όπως καταλαβαίνετε – ο πατέρας μου δεν υπάρχει πια – σ᾽αυτόν χρωστάω σχεδόν τα πάντα, μια και το μήλο έπεσε κάτω απ᾽τη μηλιά. Και ήθελα πολύ να μοιραστώ αυτή τη συγκίνηση με εσάς, με πολλούς από εσάς που θεωρώ φίλους μου.”

Από εκεί και ύστερα το τι άκουσα; Α, φαντάζεσαι. Φαντάζεσαι τι άκουσα.
Πω, πω, ανοησίες, ανοησίες. Έτσι ζει ο κόσμος όμως. Ο κόσμος ζει κατ΄ εικόνα και ομοίωση της ψυχής του και του εαυτού του.

Μουσική
Τραγούδι: “Φαντασία” – Γιώργος Νταλάρας

Δεν νιώθω έξαψη, νιώθω φόβο, τρόμο. Φοβάμαι. Φοβάμαι πάρα πολύ γιατί όλο αυτό το πράγμα δεν είναι απλό. Δεν το βλέπω ως πάμε μωρέ να παίξουμε τρία τραγουδάκια και ό,τι γίνει.

Με βοηθάει η κιθάρα μου. Η κιθάρα μου με βοηθάει. Ήμουν παρών στο πρώτο φεστιβάλ νεολαίας του ΚΚΕ. Όπου υπήρξε δημοκρατικός χώρος, τραγούδησα. Γιατί πιστεύω και σιγά-σιγά όσο περνάνε τα χρόνια όλο και πιο πολύ στη δημοκρατία.

Είναι τραγικό από την άλλη όμως είναι λίγο δοξαστικό για εμάς ως φυλή, ως χώρα, ως λαός. Όχι ότι η Αθηναϊκή Δημοκρατία πήγαινε καλά, δεν πήγαινε καλά. Όποιος θέλει να ασχοληθεί θα καταλάβει τους λόγους και τους ξέρει.

Οι συναυλίες και τα μπουζούκια έχουν διαφορά. Έχουν την ίδια διαφορά που έχουν το θέατρο με τη επιθεώρηση. Μοιάζουν λίγο αλλά δεν είναι το ίδιο πράγμα. Επιθεώρηση είναι τα μπουζούκια. Και οι συναυλίες είναι το θέατρο.
Όταν δε είσαι μουσικός, σε ενδιαφέρει η μουσική η πίστα σου πέφτει βαριά.

Μουσική
Τραγούδι: “Μια βραδιά στο Λεβερκούζεν” – Γιώργος Νταλάρας & Πυξ Λαξ

Η ΙΕΡΑ ΟΔΟΣ ήταν μουσική σκηνή. Ήταν καθαρά ένας χώρος που παίζονταν μουσική με πολύ ωραία τραγούδια, με πολύ ωραίες συνεργασίες και με πολύ καλό αποτέλεσμα. Δεν υπήρχε αυτό το τσάκισμα των εχόντων, των πολύ επωνύμων που έρχονταν στα πρώτα τραπέζια, δεν υπήρχαν αυτά τα πράγματα. Έχει μια διαφορά.

Συνεχίζεται το τραγούδι “Μια βραδιά στο Λεβερκούζεν” – Γιώργος Νταλάρας & Πυξ Λαξ

Έκανα για πολύ λίγα χρόνια όταν ξεκίναγα. Αν μπουζούκια ήταν η Μαρινέλλα, ναι. Αυτό ήταν. Και μετά το δεύτερο, δύο, τα ΔΕΙΛΙΝΑ, τέλος. Όταν ήμουν 24 χρόνων, 23 στα 24, τα παράτησα.

Διονυσίου, Πάριος μόλις ξεκινούσε, η Δήμητρα, η Χαρούλα τότε που πρωτοτραγουδήσαμε μαζί με τη Χαρούλα ήταν εκεί στα ΔΕΙΛΙΝΑ.

Moυσικό σήμα των Πρωταγωνιστών

To ’73 είμαστε στα ΔΕΙΛΙΝΑ. Είχα ένα φίλο πολύ καλό μουσικό ο οποίος έφυγε πριν από λίγα χρόνια, ο Λαβράνος ο Νίκος, είχαμε κάνει μια μεγάλη ορχήστρα περίπου 45 όργανα εκτός από τη λαϊκή ορχήστρα, ο Νικολόπουλος και τα παιδιά που παίζανε.

Υπήρχε λοιπόν πίσω μια μικρή συμφωνική. Εκεί παίζαμε τραγούδια του Θεοδωράκη. Ήταν, μύριζε ότι κάτι θα αλλάξει. Και ακόμα στη Γλυφάδα ήταν η Χωροφυλακή με τα πράσινα.

Μια νύχτα έρχεται η Χωροφυλακή μέσα, πιάσανε τα πόστα και μας σταματάνε. Εγώ μη ξέροντας, ήμουν 23 χρόνων, με θράσος παρόντος της Χωροφυλακής είπα “κοιτάξτε εμείς εδώ στηθήκαμε για να παίξουμε για εσάς. Δεν μπορώ να καταλάβω ποιος είναι ο λόγος που μας σταματάει η αστυνομία. Αν εσείς μου πείτε να παίξω, θα παίξω.” Και λέει ο κόσμος, “Ναιιι!” Φαντάζεσαι τι έγινε. Μετά την άλλη μέρα πήγα στο τμήμα, μετά πήγα για μια ακρόαση στον κύριο Σπανό τον βασανιστή της ΕΣΑ, δεν μου έκαναν τίποτα. Είχα αρχίσει να γίνομαι και γνωστός τότε και τα πράγματα αλλάζανε, κάτι συνέβαινε με τον Παττακό, κάτι συνέβαινε με τον Παπαδόπουλο, κάτι συνέβαινε με τον άλλον τον Ιωαννίδη, είχαν αρχίσει τα πράγματα να χαλάνε.

Μουσική
Τραγούδι: “Ξένος για σένανε κι εχθρός” – Γιώργος Νταλάρας

Η νύχτα μου έπεφτε βαριά. Έρχονταν άνθρωποι σπουδαίοι εκεί της νύχτας και της τέχνης και ανάβανε, βγάζανε τα πουκάμισά τους και ρίχνανε Chivas επάνω, τα παραγγέλνανε κιόλας για να φαίνεται ότι είναι ακριβά και τα καίγανε στην πίστα, πετάγανε σαλάτες κλπ. Δηλαδή ένιωσα κάποια στιγμή ότι είμαι μάλλον σε ταβέρνα τρίτης κατηγορίας ή στο Κολοσσαίο αλλά με πιο ελληνικό τρόπο.

Και έτσι δεν ξαναγύρισα ποτέ. Μια φορά για κάποιους λόγους είπα να το ξανακάνω αυτό τώρα το 2004, 2005. Με τον Ρέμο. Και δυστυχώς το μετάνιωσα. Ήταν κακή σκέψη για εμένα, δεν το σκέφτηκα καλά.

Το σημαντικότερο ήταν το εξής, ότι πριν από δύο μέρες – όχι δύο μέρες, μία μέρα- πέθανε ο Κουγιουμτζής. Πήγα στην κηδεία, πήγα στη Θεσσαλονίκη. Και είπα ότι «θέλω να σας πω ένα τραγούδι του ανθρώπου που μου έδωσε φωνή και ζωή». Και άρχισα να τραγουδάω ένα τραγούδι και χωρίς να το θέλω βούρκωσα. Και σηκώνεται ένας μεθυσμένος και μου κάνει.. έτσι. Και λέω αυτός είναι ο λαός μας. Έχει τα καλά του έχει και τα κακά του.

Μουσική
Τραγούδι: “Ένας κόμπος η χαρά μου” – Γιώργος Νταλάρας & Πυξ Λαξ

Σταύρος Θεοδωράκης
Ναι, είναι οι “Πρωταγωνιστές” με τον Σταύρο Θεοδωράκη και με τον Γιώργο Νταλάρα να απαντά στα ερωτήματα που αιωρούνται γύρω του εδώ και μισό αιώνα. Για τον Γιώργο Νταλάρα έχουν ειπωθεί όλα κι έχουν εκφραστεί όλοι. Αγάπες και λουλούδια, αλλά και άρνηση και σάτιρα. Ο Νταλάρας όμως προχωρά και στο τέλος νικά. Συμβαίνει το ίδιο και με τον Γιώργο; Αυτό προσπαθώ να διερευνήσω. Του πετάω λέξεις, φράσεις, σκέψεις και περιμένω να κάνει μια βουτιά να τις αποκρούσει, ή να τις αγκαλιάσει. Γιατί σημασία εδώ δεν έχει η απόκρουση, έχει η βουτιά, η βουτιά μέσα του.

Γιώργος Νταλάρας:
Ναι, είναι οι “Πρωταγωνιστές” με τον Σταύρο Θεοδωράκη και με τον Γιώργο Νταλάρα να απαντά στα ερωτήματα που αιωρούνται γύρω του εδώ και μισό αιώνα. Για τον Γιώργο Νταλάρα έχουν ειπωθεί όλα κι έχουν εκφραστεί όλοι. Αγάπες και λουλούδια, αλλά και άρνηση και σάτιρα. Ο Νταλάρας όμως προχωρά και στο τέλος νικά. Συμβαίνει το ίδιο και με τον Γιώργο; Αυτό προσπαθώ να διερευνήσω. Του πετάω λέξεις, φράσεις, σκέψεις και περιμένω να κάνει μια βουτιά να τις αποκρούσει, ή να τις αγκαλιάσει. Γιατί σημασία εδώ δεν έχει η απόκρουση, έχει η βουτιά, η βουτιά μέσα του.

Μουσική
Τραγούδι: “Καημό μες στην καρδούλα μου” – Γιώργος Νταλάρας

Ξέρεις όταν ήμουν μικρός νόμιζα ότι δεν θα παντρευτώ ποτέ. Γιατί είδα το διαχωρισμό της οικογένειας. Είδα τον πατέρα μου να φεύγει από το σπίτι και αυτό με χάραξε. Τώρα είναι καθημερινότητα, τότε ήταν πιο σπάνιο. Και νόμισα ότι δεν θα παντρευτώ. Αλλά ήρθαν τα πράγματα καλά και τώρα έκανα το χρέος μου. Νιώθω παράσημο, δηλαδή σαν να είχα μια πλακίτσα εδώ και έβαλα τα αστεράκια μου.

Μουσική
Τραγούδι: “Πεπρωμένο” – Γιώργος Νταλάρας

Είναι τύχη. Ποτέ δεν ξέρεις πότε θα έρθει. Καλώς να έρθει όποτε να είναι, δεν με αφορά, δεν με ενδιαφέρει. Δεν με ενδιαφέρει πως είναι, δεν με ενδιαφέρουν οι αηδίες του χάρου με το δρεπάνι, δεν με ενδιαφέρει τίποτα από όλες αυτές τις δοξασίες.

Εγώ Σταύρο όπως και εσύ όπως και όλοι μας τυχαία υπάρχουμε. Και σε λίγο τυχαία θα ξαναγίνουμε πάλι άνθρακας. Θα ξαναγίνουμε αυτό που γεννάει τους ανθρώπους.

Συνεχίζεται το τραγούδι “Πεπρωμένο”

Με πειράζει ο θάνατος των άλλων. Ο δικός μου θάνατος καθόλου. Κανονικά εγώ δεν έπρεπε να ζω, μπορεί να είχα πεθάνει 3, 4, 5 φορές. Με τη μηχανή, με το αυτοκίνητο, με τις καταδύσεις, με το κρέμασμα στο γκρεμό, πολλά. Θα μπορούσα να έχω πεθάνει και ζω από τύχη.

Όταν ανεβαίνω στη μηχανή βάζω πάντα κράνος. Ποτέ, ποτέ από ό,τι θυμάμαι, 33 χρόνια πίσω ποτέ δεν άφησα το κράνος. Και το άφησα για 150 μέτρα να πάω να πάρω την Άννα να φύγουμε και έπεσα. Και έκανα ένα σημαδάκι εδώ μετά από τόσο καιρό.

Παλιότερα έτρεχα πολύ. Έχω πέσει μια-δυο φορές με τη μοτοσυκλέτα και δημιούργησα πρόβλημα με κάποιους σπονδύλους και τελευταία έκανα και μια σπονδυλοδεσία οπότε δεν μπορώ να κουράζομαι πολύ, δεν μπορώ να σηκώνω βάρη, δεν μπορώ να περπατάω πολλές ώρες.

Μουσική
Τραγούδι: “Του κάτω κόσμου τα πουλιά” – Γιώργος Νταλάρας

Μικρός όταν ήμουν άκουσα από τη μητέρα μου τη φράση “τα κατά συνθήκην ψεύδη”.

Μπήκα σε μια παράσταση μια φορά φίλου και μου λέει “ρε Γιώργο πως σου φάνηκε;” Λαχανιασμένος. Και του λέω “μας εξόντωσες.”

Η αλήθεια αυτή που λέει και η ετυμολογία το α το στερητικό με τη λήθη έχει κάποια σημασία. Αλλά έχω ακούσει δικαστικές αποφάσεις να λένε ότι η αλήθεια του άλλου δεν καταδικάζεται. Δεν μπόρεσα ποτέ να το καταλάβω.

Και μετά έχουμε κάτι παραδείγματα παράξενα. Έρχεται η ώρα της εισαγγελέως της Χρυσής Αυγής να ωρύεται ότι έχει δίκιο εκείνη νομικά. Ενώ ξέρει ότι δεν έχει δίκιο. Ποια είναι η αλήθεια; Είναι η αλήθεια της Χρυσής Αυγής και όλων αυτών των περίεργων και ημίτρελων ανθρώπων ή της εισαγγελέως;

Πρέπει λοιπόν να προσέχουμε, γιατί αν δεν προσέχουμε θα το ζήσουμε ξανά.

Νιώθω ότι όσο μεγαλώνουμε, έχουμε ευθύνη απέναντι σε αυτό τον κόσμο ο καθένας με τον τρόπο του. Εγώ λέγοντας ένα καλό τραγούδι, εσύ γράφοντας κάτι, ο άλλος φτιάχνοντας μια θεατρική παράσταση, λέγοντας έναν πολιτικό λόγο ο οποίος να μην έχει μέσα δεύτερη ατζέντα.

Αν αυτά τα καταφέρουμε θα βοηθήσουμε λίγο τον κόσμο μας ο οποίος βρίσκεται σε ένα χάος. Άξιζε σε αυτή τη μεριά της γης με αυτούς τους ανθρώπους με αυτή την ιστορία άξιζε ένα καλύτερο παρόν για να φτιάξεις ένα καλύτερο μέλλον.

Μουσική
Τραγούδι: “Ανεμολόγιο” – Γιώργος Νταλάρας

Θα με βασανίσεις λίγο ακόμα;

Ο αέρας. Η πτήση. Όλα, τα θέλω όλα. Όλα. Είναι δικά μου. Αυτά τα γύρω είναι δικά μας και δικά τους. Κανείς δεν μπορεί να μας τα πάρει.

Η θάλασσα είναι το λίκνο από όπου γεννηθήκαμε. Με ενοχλεί πάρα πολύ αυτό που κάνουμε στη θάλασσα. Με ενοχλεί πολύ. Η θάλασσα έχει πρόβλημα πια. Και πρέπει να το πάρουμε χαμπάρι και να κάνουμε κάτι.

Η θάλασσα θέλει δεξιότητες. Καταρχήν για να ταξιδέψεις στη θάλασσα με οποιοδήποτε τρόπο εκτός αν πηγαίνεις στην πρώτη θέση ενός καραβιού εκεί δεν θέλει τίποτα, για να ταξιδέψεις ιδίοις δυνάμεις πρέπει να έχεις δύο φορές και μερικές περιπτώσεις και τρεις φορές περισσότερη δύναμη από ό,τι χρειάζεσαι στην ξηρά. Να λύσεις, να δέσεις, να τραβήξεις, να αντέξεις.
Η θάλασσα θέλει υπομονή. Επιμονή, γνώση και σεβασμό.

Εγώ είμαι ευτυχισμένος από μικρός γιατί από τα πρώτα χρόνια νωρίς-νωρίς μου χάρισαν μια βαρκούλα μικρή, 4,5-5 μέτρα.

Και μάλιστα την είχα βάλει και στη Βουλιαγμένη επειδή αυτός που μου τη χάρισε την είχε εκεί. Το πώς αισθάνθηκα γιατί η σχέση μου η προηγούμενη με τη θάλασσα ήταν μόνο βουτιές και κανό. Μικρός ήμουν φοβερός, έκανα ό,τι μπορούσα, πήγαινα μίλια μέσα.

Μουσική
Ακούγεται η εισαγωγή από το τραγούδι “Καράβια βγήκαν στη στεριά” – Γιώργος Νταλάρας

Και μετά όταν ανακάλυψα τη χαρά του ταξιδιού και αυτή την ωραία μοναξιά να παλεύεις με τα κύματα και να μάθεις αυτό το ζωντανό στοιχείο της θάλασσας ένα κύμα έρχεται από εδώ και ένα από εδώ, ένα ρεύμα έρχεται έτσι, ένας αέρας έρχεται από εδώ, ενώ το ΜΕΤΕΟ λέει ότι θα έρθει από το βορρά αυτό κάνει, στροβιλίζεται και έρχεται από τη δύση. Φοβερά πράγματα.

Τραγούδι: “Καράβια βγήκαν στη στεριά” – Γιώργος Νταλάρας

Και τη νύχτα μόνος ή με την παρέα σου κοιτώντας τα αστέρια ανεξάρτητα από τα βοηθήματα που έχουν πια όλοι και ζώντας αυτή τη μαγεία της θάλασσας ταπεινώνεσαι και καταλαβαίνεις ότι τίποτα από όλα αυτά που έχεις στα χέρια σου δεν είναι δικά σου εκτός από το αίσθημα ότι σου ανήκουν στην ουσία δεν είναι δικά σου. Είσαι ένα μέρος εσύ, ένα μικρό κομματάκι αυτής της διαδικασίας. Και οποιαδήποτε στιγμή μπορεί να χαθείς.

Συνεχίζεται το τραγούδι “Καράβια βγήκαν στη στεριά” – Γιώργος Νταλάρας

Σ.Θ:
Σε ποια νύχτα θα γύρναγες;

Γ.Ν:
Στη νύχτα του Μεγάρου Μουσικής με το «και με φως και με θάνατον ακαταπαύστως». Την ωραιότερη παράσταση που φτιάξαμε ποτέ.

Σ.Θ:
Υπάρχει ένα τραγούδι που σηματοδοτεί την μετατροπή του Γιώργου, σε Γιώργο Νταλάρα;

Γ.Ν:
Ναι. Υπάρχουν δύο-τρία. Το ένα είναι το “Ανεμολόγιο” που κάνει κριτική στο χώρο τον προοδευτικό για όλα ότι έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια. Και υπάρχει και άλλο ένα τραγούδι που είναι έτσι εσωτερικό, είναι εσωστρεφές, το έχει γράψει ο Μιχάλης Χριστοδουλίδης και οι στίχοι είναι του Μιχάλη Γκανά που λέγεται «Εσωτερικές ειδήσεις».

Moυσική
Τραγούδι: “Εσωτερικές ειδήσεις” – Γιώργος Νταλάρας

Αυτό δεν σημαίνει ότι τα τραγούδια μου που έχω πει το «Κάπου νυχτώνει», το «Μη μου θυμώνεις μάτια μου», το «Δεν έχω μάτια να σε δω» ή όλα αυτά τα σπουδαία τραγούδια δεν είναι φοβερά τραγούδια. Αλλά επειδή κατάλαβα τι θέλεις να πεις ναι, θα ήθελα ο κόσμος να κάτσει περισσότερο στο στίχο και όχι στην ομορφιά ή στο καλό κομμάτι ενός καλλιτέχνη ο οποίος στήνεται ωραία, έχει ωραία φώτα, φοράει ωραία ρούχα, έχει ωραίους συνεργάτες. Εκτός αυτού υπάρχει και το άλλο…

Νομίζω ότι είπαμε πολύ περισσότερα από αυτά που είχαμε πει ότι θα πούμε.

Μουσική
Τραγούδι: “Κάπου νυχτώνει” – Γιώργος Νταλάρας

Μουσικό σήμα Πρωταγωνιστών

Σπικάζ

Σταύρος Θεοδωράκης

Αυτός ήταν λοιπόν ο Γιώργος Νταλάρας. Ο Γιώργος του 2020 στους “Πρωταγωνιστές” που επιμελήθηκε με πολύ φροντίδα και σεβασμό στον Νταλάρα, η 23χρονη θαυμάστριά του Αφροδίτη Χουλάκη. Ακούστηκαν τα αντιπροσωπευτικότερα τραγούδια του, όπως τα επέλεξε με την σύμφωνη γνώμη του Γιώργου, η Έλενα Δημητράκη. Η συνέχεια αν δεν χορτάσατε με το podcast, στο περιοδικό gr design. Το τελευταίο τεύχος του περιοδικού είναι αφιερωμένο στα 50 και χρόνια του Γιώργου Νταλάρα στο ελληνικό τραγούδι. 160 σελίδες με συνεντεύξεις, infographics, αρχειακό υλικό, εξώφυλλα δίσκων. Εντοπίστε το για να καταλάβετε αν ο Γιώργος υπακούει και από πότε στη ρήση του Όσκαρ Ουάιλντ “Να είσαι ο εαυτός σου. Όλοι οι άλλοι ρόλοι είναι πιασμένοι”

Ηχητική επιμέλεια: Χρύσα Κούρεντα

Γιώργο σ᾽ευχαριστούμε!

Μουσικό σήμα

Pod.gr Το καλό ν᾽ ακούγεται